Εθισμός στους Υπολογιστές

Oι υπολογιστές δεν είναι κάτι που θα πρέπει να δαιμονοποιήσουμε. Είναι καλοί και χρήσιμοι αν τους χρησιμοποιούμε σωστά. Γενικά ο υπολογιστής μπορεί να σε κάνει ένα πιο υγιές, ενημερωμένο και καλύτερο άτομο.

Επιμέλεια: Europalso (p8)

Μ.Κ

Εκπαιδευτικός, Ψυχολόγος, Ειδική Παιδαγωγός, Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου – Εκπαιδευτική Κοινωνική Πολιτική

Η υπερενασχόληση με τους υπολογιστές και το ίντερνετ δεν είναι ακόμη επίσημα διαταραχή.

Υπάρχει αντιπαράθεση μεταξύ των επιστημόνων, επειδή εθισμός είναι η φυσική εξάρτηση από κάποια ουσία συνήθως, ενώ ως προς τους υπολογιστές, θεωρείται αποτυχία να αντισταθείς σε κάποια παρόρμηση. Είναι δηλαδή, περισσότερο ψυχολογικό πρόβλημα και όχι κατάχρηση ουσιών. Οπότε, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες είναι καταναγκαστική συμπεριφορά και όχι εθισμός. Πάντως ούτως ή άλλως θα ενταχθεί σύντομα στις ψυχικές παθήσεις. Το πρόβλημα υπάρχει και παίρνει τη μορφή επιδημίας. Χιλιάδες μαθητές αποτυγχάνουν στο σχολείο επειδή ξοδεύουν πολύ χρόνο στους υπολογιστές. Το ίδιο κάνουν και πολλοί εργαζόμενοι.

Ωστόσο, όσον αφορά τους γονείς, τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς και πολλές φορές τους ίδιους τους ενήλικες που είναι εθισμένοι, τα αποτελέσματα και τα προβλήματα που δημιουργούνται είναι τα ίδια.

Ποιοί κινδυνεύουν περισσότερο

Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης να είναι επιρρεπής στον εθισμό, αλλά κάποιοι από μας, λόγω προσωπικότητας ή περιβαλλοντολογικών συνθηκών, βρισκόμαστε σε μεγαλύτερη επικινδυνότητα.

Αυτοί που κινδυνεύουν περισσότερο να σπαταλάνε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους μπροστά από ένα υπολογιστή είναι:

• Οι μοναχικοί άνθρωποι
• Οι ντροπαλοί
• Οι μη δημοφιλείς
• Αυτοί που βαριούνται
• Οι ανασφαλείς
• Τα παιδιά που μένουν πολλές ώρες μόνα στο σπίτι
• Αυτοί που τους αρέσουν οι παρουσιάσεις στα πολυμέσα λόγω προσωπικών προτιμήσεων
• Αυτοί που δεν θέλουν να αποκτήσουν δεξιότητες για να μάθουν, επειδή ο υπολογιστής διευκολύνει πολλές διαδικασίες μάθησης (πράγμα που δεν είναι πάντα αρνητικό)
• Αυτοί που τους αρέσουν τα παιχνίδια στο διαδίκτυο

Έφηβοι και διαδίκτυο

Στατιστικά οι έφηβοι κινδυνεύουν περισσότερο από όλους να εθιστούν στο διαδίκτυο, λόγω των κοινωνικών συνθηκών που βιώνουν, αλλά και λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της εφηβικής προσωπικότητας. Όπως πολλοί από εμάς ήδη ξέρουμε, οι έφηβοι στο διαδίκτυο, παίζουν παιχνίδια, συζητούν με φίλους, ψάχνουν πληροφορίες, μπαίνουν σε ιστοσελίδες με πορνογραφικό υλικό.

Πώς αναγνωρίζουμε το πρόβλημα

Τα άτομα που κινδυνεύουν άμεσα να εθιστούν:

• Ασχολούνται με τον υπολογιστή περισσότερη ώρα από αυτή που αρχικά σκόπευαν.
• Δεν καταλαβαίνουν πώς περνά η ώρα.
• Λένε ότι έτσι ξεφεύγουν από τα προβλήματα.

• Τα παιδιά ξεφεύγουν από τα μαθήματα που έχουν να μελετήσουν.
• Προσπαθούν να ελαττώσουν το χρόνο που αφιερώνουν στους υπολογιστές αλλά δεν το καταφέρνουν.
• Σκέφτονται συνέχεια τον υπολογιστή και ανυπομονούν να ασχοληθούν μαζί του.
• Κρύβουν από συγγενείς και φίλους τον χρόνο που πραγματικά αφιερώνουν στον υπολογιστή.
• Όταν αισθάνονται κατάθλιψη ή υπερένταση καταφεύγουν στον υπολογιστή.
• Χάνουν κοινωνικές συναναστροφές ή δεν είναι συνεπείς στις εργασίες τους επειδή δεν τους μένει χρόνος, λόγω της ενασχόλησής τους με τους υπολογιστές.
• Συνεχίζουν να αφιερώνουν χρόνο στον υπολογιστή παρόλο που αντιλαμβάνονται ότι τους δημιουργεί προβλήματα στις σχέσεις τους.

Γενικά προειδοποιητικά σημάδια

Μαθητές: Μειωμένη επίδοση στο σχολείο.

Εργαζόμενοι: Μειωμένη  απόδοση  στη δουλειά.

Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα που ήδη έχουν εθιστεί:

• Αισθάνονται ότι κάτι τους λείπει αν δεν είναι συνδεδεμένα ή ξυπνούν πιο νωρίς ή κοιμούνται πολύ αργά για να ασχοληθούν με τον υπολογιστή.
• Αισθάνονται νευρικότητα αν δεν ασχοληθούν με τους υπολογιστές για μερικές ημέρες.
• Θεωρούν κάποιους ανθρώπους που έχουν συναντήσει στο διαδίκτυο, αλλά ποτέ δεν έχουν δει, τους καλύτερούς τους φίλους.
• Προτιμούν να κάνουν παρέα με άτομα στο ίντερνετ, από το να συναντούν τους φίλους τους στον πραγματικό κόσμο.
• Η χρήση του υπολογιστή δημιουργεί προστριβές στην οικογένεια.
• Λένε ψέματα.
• Έχουν προβλήματα υγείας λόγω της κακής διατροφής, της έλλειψης ύπνου και της κακής προσωπικής υγιεινής.
• Αισθάνονται πόνους στον καρπό του χεριού, ξηρασία στα μάτια, πονοκεφάλους και πόνους στην πλάτη.
• Είναι παχύσαρκα.

Άλλοι Κίνδυνοι

Εκτός από το χάσιμο του χρόνου τους, τα παιδιά κινδυνεύουν και από άλλα πράγματα όταν ασχολούνται πολύ και με λάθος τρόπο με το διαδίκτυο. Οι επιπλέον κίνδυνοι είναι:

• Η παιδική πορνογραφία. Οι σεξουαλικές πράξεις μέσω κάμερας.
• Οι συναντήσεις με άτομα που γνωρίζουν στο διαδίκτυο και μπορεί να είναι επικίνδυνα.
• Τα επικίνδυνα άτομα που χρησιμοποιούν ψεύτικα ονόματα και δηλώνουν ψευδή στοιχεία σε σχέση με το φύλο τους, την ιδιότητά τους, την ηλικία τους ή τους σκοπούς τους.
• Η δημόσια διαπόμπευση και τα κουτσομπολιά από συνομήλικους στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης.
• Τα αμφιλεγόμενα sites όπως το Pro-Ana που τα «βοηθούν» να κάνουν δίαιτα μέχρι λιμοκτονίας ή αυτά που τους δείχνουν τρόπους για να αυτοκτονήσουν.

Με τι ασχολούνται συνήθως τα παιδιά

Τα παιδιά όλων των ηλικιών αν δεν επιβλέπονται κατά τις επισκέψεις τους στο ίντερνετ, μπορεί:

• Να βλέπουν πορνογραφικό υλικό ή μιλάνε για το σεξ στο διαδίκτυο.
• Να κάνουν σχέσεις στο διαδίκτυο και να αποφεύγουν τις σχέσεις στον πραγματικό κόσμο.
• Να παίζουν τυχερά παιχνίδια και να ξοδεύουν χρήματα.
• Να παίζουν γενικά παιχνίδια σε εικονική πραγματικότητα.
• Να αγοράζουν πράγματα από το διαδίκτυο.
• Να βρίσκουν πληροφορίες που δεν χρειάζονται και να τις αρχειοθετούν στα όρια του ψυχαναγκασμού.

Πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά πριν εθιστούν Συμβουλές για καλή χρήση

Είναι απαραίτητο να πούμε ορισμένα πράγματα στα παιδιά για την καλή χρήση του διαδικτύου και να τα επαναλαμβάνουμε συχνά. Τα βασικότερα από αυτά που θα πρέπει να τους πούμε είναι:

• Μην συναντάτε άτομα που έχετε γνωρίσει στο διαδίκτυο. Αν θέλετε να τα συναντήσετε, να το κάνετε σε δημόσιο χώρο με φίλους. Οι άνθρωποι στο διαδίκτυο μπορεί να λένε ψέματα. Μην δίνετε διεύθυνση, τηλέφωνο, όνομα σχολείου ή φωτογραφία σας.
• Αν κάποιος σας παρενοχλήσει, μην ντραπείτε. Δεν φταίτε εσείς. Πέστε το σε κάποιο ενήλικα.
• Προσέχετε τους ιούς. Μην ανοίγετε αρχεία που δεν γνωρίζετε ποιος τα έστειλε.
• Μην στέλνετε αριθμό πιστωτικής κάρτας ή αριθμό λογαριασμού. Αν κάτι είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό, μην το πιστεύετε.
• Μην δίνετε τον κωδικό του λογαριασμού σας σε κανένα.
• Να αποφεύγετε κόμβους που είναι για ενήλικες.

Γενικά μιλήστε με τα παιδιά σας για το διαδίκτυο όπως μιλάτε για τις άλλες τους δραστηριότητες.

Πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά όταν νομίζουμε ότι έχουν εθιστεί

Το πρώτο στάδιο της συνειδητοποίησης είναι το πιο δύσκολο. Μιλήστε με το παιδί. Μπορεί να έχει προβλήματα και να καταφεύγει στους υπολογιστές για να μην τα σκέφτεται. Τοποθετήστε τον υπολογιστή σε σημείο του σπιτιού που βρίσκεστε όλοι πολλές ώρες. Βάλτε κωδικό, για να ανοίγει ο υπολογιστής, που θα ξέρετε μόνο εσείς. Προσέξτε όμως επειδή οι κωδικοί μπορεί να σπάσουν. Βρείτε τι ακριβώς κάνει το παιδί. Παίζει παιχνίδια, μιλάει με «φίλους», ψάχνει στο ίντερνετ; Επίσης βάλτε χρονικό όριο και ελέγξτε αν το τηρεί.

Δώστε το καλό παράδειγμα και μην ασχολείστε εσείς πολύ με τον υπολογιστή. Κοιτάζετε συχνά το ιστορικό του υπολογιστή, για να δείτε τι κάνει το παιδί όταν απουσιάζετε. Βάλτε πρόγραμμα που περιορίζει χρονικά τη χρήση. Ζητείστε του να αναλάβει υποχρεώσεις και αφαιρέστε προνόμια αν δεν το κάνει. Κάντε πράγματα με το παιδί. Μην το αφήνετε να βαριέται.

Προειδοποιείστε ότι αν δεν συμμορφωθεί θα του πάρετε τελείως τον υπολογιστή. Είναι προτιμότερο να υπάρχει συναίνεση, αλλά αν το πείτε και δεν συμμορφωθεί, κάντε το.

Μην αντικαταστήσετε το χρόνο στον υπολογιστή με την τηλεόραση ή τα παιχνίδια. Το παιδί μπορεί να θυμώσει. Να είστε προετοιμασμένοι και μην υποχωρείτε.

Θετικά στοιχεία της ορθής χρήσης υπολογιστή:

• Οι ντροπαλοί άνθρωποι μπορούν να βρουν φίλους, ακόμη και συντρόφους μέσω ίντερνετ. Γνωρίζεις πρώτα την προσωπικότητα και μετά το άτομο εμφανισιακά. Αυτό μπορεί να είναι θετικό.
• Παίρνεις πολλές πληροφορίες που σου δίνουν τη δυνατότητα να ενημερωθείς σφαιρικά.
• Τον χρησιμοποιείς για εκπαιδευτικούς λόγους. Βελτιώνει τις αναγνωστικές δεξιότητες και το λεξιλόγιο των παιδιών. Η σωστή χρήση του, βελτιώνει τους βαθμούς. Οι έφηβοι δοκιμάζουν ταυτότητες στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης χωρίς κίνδυνο.

Στοιχεία ερευνών

86% των μαθητών που είναι εθισμένοι έχουν άλλα προβλήματα (κατάθλιψη, ντροπαλότητα, μοναξιά) και ο εθισμός είναι το σύμπτωμα.

Σύμφωνα με την μονάδα εφηβικής υγείας στο Αγλαΐα Κυριακού: Τα 60 παιδιά από τα 7.000 που την επισκέφτηκαν από το 2006 παρουσίαζαν πρόβλημα εθισμού στους υπολογιστές.

Από αυτά:

1% παρουσίαζαν κατάχρηση χρήσης διαδικτύου.

13% ήταν στο όριο του εθισμού.

19,4% έκαναν χρήση πορνογραφικού υλικού.

6,4% έπαιζαν τυχερά παιχνίδια.

4% υπήρξαν θύματα ψυχολογικής βίας.

Χρήση ανάλογα με την ηλικία

Μέχρι 3 ετών

Ασχολούνται 5-10 λεπτά την ημέρα μαζί με τους γονείς, για πρακτική εμπειρία. Τους αρέσει το πληκτρολόγιο και όχι ο πολύπλοκος χώρος του ίντερνετ.

Μέχρι 6 ετών

Τους αρέσουν οι ιστοσελίδες με κείμενο και οι αργές αλλαγές για 30 λεπτά την ημέρα. Ενδιαφέρονται για εκδρομές σε παιδικές ιστοσελίδες για να καταλάβουν τον κόσμο του διαδικτύου.

Μέχρι 11 ετών

Τους αρέσει να βρίσκουν πληροφορίες (μπορεί και για αστέρια της μουσικής). Ο χρόνος χρήσης αυξάνεται. Πρέπει να ασχολούνται συγκεκριμένο χρόνο την εβδομάδα. Πρέπει οι γονείς να φροντίζουν να έχουν τα παιδιά και άλλες δραστηριότητες, να βάζουν φίλτρα και στην αρχή να μην μένουν μόνα τους μπροστά στον υπολογιστή.

12 και πάνω

Ξέρουν καλά το διαδίκτυο. Παίζουν παιχνίδια, κατεβάζουν μουσικά κομμάτια και ταινίες. Πρέπει να τους προτείνουμε χρονικά όρια την εβδομάδα και να επιμένουμε να τα τηρούν. Οι γονείς δεν πρέπει να πανικοβάλλονται αν τα παιδιά ασχολούνται και με άλλα πράγματα και πρέπει να αποφεύγουν τις απαγορεύσεις. Η ενημέρωση και η συναίνεση είναι οι πιο αποτελεσματικές μέθοδοι για να προστατευθεί το παιδί.